Gelijke kansen voor iedereen

 

Gelijke kansen voor iedereen

Het maakbaarheidsprincipe en de American dream is iets waar we met zijn alleen in zijn geloven. In het kort komt het hierop neer: Iedereen kan de top bereiken als je er maar hard genoeg voor werkt. En als het niet lukt dan is het je eigen schuld. Deze overtuiging is de basis van het liberalisme waar politieke partijen als D66 en de VVD op zijn gebaseerd. 

In principe is daar natuurlijk niets mis mee, maar dit systeem gaat er wel vanuit dat iedereen op 0 begint en gelijke kansen heeft om zichzelf te ontwikkelen. In zijn boek waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers legt Rutger Bregman uit dat de oprichters van het liberalisme in Nederland zich hier hard voor hebben gemaakt. Op 4 punten:

1. Erfenissen

Wanneer je miljoenen erft van je ouders is het veel makkelijker om succesvol te worden als wanneer je zonder geld moet starten. Liberalen wilden daarom de erfenis beperken. 

2. Rijkdom uit Grond

Als je 70 jaar geleden een huis hebt gekocht in Amsterdam en dit in 2023 verkoopt, kun je miljoenen verdienen. De liberalen vonden dat je beloond moest worden voor je  eigen ontwikkeling en je bijdrage. Als de grond toevallig meer waard werd, had jij daar geen bijdrage aan geleverd. 

3. Patenten

Ook het uitgeven van patenten moest volgens de liberalen worden beperkt. Een uitvinder kon voordat de concurrentie hem kon inhalen immers al een stevige winst neerzetten daarna zorgde het alleen maar voor een onterechte monopoliepositie die producten onnodig duur maakt. De farmaceutische industrie kan door patenten bijvoorbeeld de prijzen voor medicijnen vaak twee keer zo hoog houden als eigenlijk nodig is op basis van de ontwikkelingskosten. Liberalen wilden het aantal patenten beperken. 

4. Speculeren

Liberalen staan ervoor dat je waarde toevoegt. Door te speculeren op de beurs kun je veel geld verdienen zonder waarden toe te voegen, ook dit moest aan banden worden gelegd. 

De huidige liberalen zoals Mark Rutte hebben deze principes inmiddels losgelaten. Met als gevolg dat de kansenongelijkheid in de wereld maar blijft groeien. Kansenongelijkheid betekent letterlijk: als je ouders arm zijn is de kans groot dat jij ook arm zult worden. Als je ouders laagopgeleid zijn, heb je grote kans dat jij dit ook zult worden. In een groot onderzoek heeft Gregory Clark geconcludeerd dat sociale mobiliteit een illusie is. Een dubbeltje wordt nooit een kwartje en andersom. In het onderzoek keek hij naar achternamen van families die in de middeleeuwen succesvol waren. Met dezelfde achternaam heb je nog steeds een streepje voor om bijvoorbeeld op de universiteit te komen. 

Het onderwijssysteem zou in principe de motor moeten zijn achter meer kansengelijkheid. Ieder kind gaat immers naar school en krijgt daar dezelfde les. Hier gaat het echter al mis. Het onderwijssysteem piept en kraakt onder grote klassen en lerarentekorten. Vermogende ouders plaatsten hun kinderen steeds vaker op een privéschool of als het even niet loopt op school wordt er dure examentraining ingekocht bij Luzac. 

In een wereld waar de kansenongelijkheid blijft groeien houden we vooral vast aan de illusie van the american dream. De ongelijkheid wordt steeds groter. In de VS zit 84% van de rijkdom bij de bovenste 20%, 0,3 bij de laagste 20%. In Nederland is het beter maar niet veel beter.  In ons huidige systeem zijn de meeste mensen arm maar je kunt morgen de loterij winnen of doorbreken en dan ligt de wereld aan je voeten. Dit geeft mensen hoop en het is voor mensen die de macht hebben een goede manier om de rust te bewaren. 

Dit betekent niet dat de situatie hopeloos is en we moeten opgeven. Het is goed om te beseffen hoe dit systeem werkt, er kritisch naar te kijken en te streven naar verandering. Tegelijkertijd biedt de huidige tijd zoveel mogelijkheden. Waar colleges van bijvoorbeeld Harvard vroeger alleen voor de elite beschikbaar waren, staan ze nu gratis online. Er zijn tegenwoordig zoveel mogelijkheden om te leren en je te ontwikkelen. Wat dat betreft bestaat de American dream nog steeds.